De Stichting Administratiekantoor (STAK) is in het Nederlandse ondernemingsrecht een bekende figuur. De STAK werd eerst vooral gebruikt om zeggenschap in beursgenoteerde ondernemingen af te schermen. Het is een klassieker onder de beschermingsconstructies. 

Maar de STAK is ook een populair instrument voor het structureren van participaties in startups en scale-ups. Voor (early stage) investeerders en oprichters biedt de STAK een flexibele en soms noodzakelijke constructie om uiteenlopende doelstellingen te realiseren. In dit artikel probeer ik meer de diepte in te gaan en de verschillende situaties en gedachten achter de inzet van een STAK uit te leggen. Ik sta ook stil bij de keerzijde van het gebruik van een STAK.

Diverse doelstellingen: van governance tot flexibiliteit

De STAK wordt verschillend ingezet. Ook als de STAK wordt gebruikt voor een participatieprogramma is de inrichting ervan zelden eendimensionaal. 

1. Controle over zeggenschap 

Aandeelhouderschap geeft normaal gesproken een stemrecht. Als in de vroege fases van een startup of scaleup een gefragmenteerde cap table (een lijst met alle aandeelhouders) onstaat door de instroom van verschillende investeerders en de uitgifte van aandelen aan key employees, dan kan bestuurbaarheid een probleem worden. 

Voor besluiten die de aandeelhoudersvergadering moet nemen zal je dan steeds bij deze hele groep een handtekening moeten halen of ze tijd oproepen voor een vergadering. Een STAK centraliseert zeggenschap bij een kleiner en daarmee slagvaardiger bestuur. Het bestuur oefent het stemrecht uit dat verbonden is met de aandelen die de STAK in eigendom heeft. Dit bestuur kan bestaan uit de oprichters of een selecte groep investeerders. 

Certificaathouders hebben (meestal) geen stemrecht, maar wel alle economische rechten die verbonden zijn met de aandelen. Op deze manier kan het bestuur de strategische koerswaarborgen en patstellingen in aandeelhoudersvergaderingen voorkomen.

Het is van belang dat er in de STAK statuten duidelijk wordt opgenomen wiens belang het bestuur van de stichting primair moet dienen. Dat maakt nogal uit namelijk! Als het bestuur uit de oprichters bestaat, dan zullen ze de stemrechten vooral voor zichzelf als founder inzetten. Dat kan heel terecht zijn, maar niet altijd. De statuten kunnen ook bepalen dat het bestuur het belang van de onderneming voorop moet stellen of het belang van de achterliggende certificaathouders

2. Bescherming van de missie 

Daarmee kom ik ook direct bij een tweede belangrijk doelstelling waar een STAK heel geschikt voor is. Vooral bij startups met een sterke ideologische basis of een lange termijn missie kan een STAK worden ingezet om deze te beschermen tegen de druk van korte termijn winstmaximalisatie door nieuwe investeerders. Je kunt een statutair doel vastleggen en bindend maken voor bestuurders van de STAK. Ook kun je gedetailleerde regelingen opstellen om ervoor te zorgen dat opvolgende bestuurders de bescherming weer eigenhandig kunnen afbreken.

>> Lees hier meer over steward-ownership

Dat dit geen perfecte oplossing is, bewijst OpenAi bijvoorbeeld. Begonnen als steward owned en non-profit worden deze afspraken steeds verder afgebroken onder druk van aandeelhouders en investeerders. Een beschermingsconstructie kan ook een blok aan het been worden. De wereld veranderd namelijk snel. Een al te principiële STAK bestuurder kan waardevolle verandering dwarsbomen en daarmee het omgekeerde bereiken.

3. Faciliteren van personeelsparticipatie

Participatieprogramma's zijn ook wel bekend onder de Engelse namen ESOP (Employee Stock Option Plans) of EIP (Employee Incentive Plan). De administratie rondom dergelijke programma's kan complex zijn, zeker bij een groeiend aantal werknemers dat in aanmerking komt voor aandelen of opties. Een STAK kan hier een goede oplossing zijn als participanten zich direct inkopen. De participanten ontvangen certificaten van aandelen en zijn echt mede-eigenaar. Ze hebben alleen geen stemrecht en mogen ook niet op de aandeelhoudersvergadering komen. 

Een nadeel van de STAK is dat er wel telkens een notariële akte van uitgifte van nieuwe aandelen nodig is. Deze nieuwe aandelen gaan naar de STAK die ze vervolgens "certificeert" en toekent aan de deelnemers. De STAK kan zelf geen aandelen houden, zonder ze te certificeren. Althans, dat kan wel, maar dan verliest de STAK haar fiscale transparantie (een heel ander onderwerp). 

Een veel voorkomend misverstand is dat je met een STAK helemaal geen notaris meer nodig hebt.Eenmaal gecertificeerd kunnen de participanten de certificaten (onder voorwaarden) inderdaad "onderhands" overdragen, dus zonder notariële akte. Maar er kunnen alleen nieuwe certificaten bijkomen als de STAK deze geleverd krijgt, en dat moet telkens met een notariële akte. Dit is allen anders bij de Coöperatie.

Er zijn tal van aanbieders die de administratie van certificaten automatiseren of vereenvoudigen. Kies hiervoor als je veel deelnemers hebt of veel mutaties. Heb je een kleine groep participanten, dan is het meestal niet de moeite waard en volstaat een register in excel ook. 

4. Flexibiliteit bij toekomstige financieringsrondes

Wanneer een startup of scaleup groeit en nieuwe financieringsrondes doorloopt, kan de komst van nieuwe investeerders leiden tot een complexe aandeelhoudersstructuur.  Een investeerder van het eerste uur kan na verschillende latere rondes overblijven met een klein percentage van de aandelen. Het kan prettig zijn om deze kleine belangen te bundelen in een STAK. Je kunt dit bij het aangaan van de investering al afspreken, bijvoorbeeld als het belang van de investeerder onder de 10% of 5% zakt, deze zijn of haar belang zal onderbrengen in een stak. Dit voorkomt latere problemen bij onderhandelingen over bijvoorbeeld de aandeelhoudersovereenkomst. 

Het belang van deze groep investeerders kan geborgd worden door een eigen bestuur, of een statutaire opdracht aan het bestuur om het belang van de investeerders als uitgangspunt te nemen. Er kunnen ook regelingen opgenomen worden dat het bestuur de deelnemers laat besluiten, wat het bestuur moet doen.

Fair Market Value en de positie van certificaathouders

Disclaimer: ik ben geen fiscalist. Dit blijft in Nederland een gevoelig thema. Zorg dat zowel de onderneming als de deelnemers zich fiscaal laten informeren. 

De fiscale behandeling van certificaten van aandelen is in essentie gelijk aan die van de onderliggende aandelen. Dit betekent dat bij de uitgifte van certificaten aan bijvoorbeeld werknemers in het kader van een ESOP, in beginsel sprake is van loon in natura indien de werknemer een voordeel geniet (de fair market value van de certificaten minus de eventuele betaalde prijs).

Fair Market Value = de zakelijke prijs die een redelijk handelend en geïnformeerde derde zou betalen.

Net als bij de overdracht van aandelen, geldt ook voor certificaten dat een overdracht tegen een zakelijke prijs (fair market value) moet plaatsvinden om ongewenste fiscale gevolgen te voorkomen. Dit is met name relevant bij de toetreding van nieuwe investeerders die certificaten verwerven van de STAK. De waarde van de certificaten is afgeleid van de waarde van de onderliggende aandelen. Een onzakelijke overdracht kan leiden tot schenkbelasting of, in de context van een arbeidsrelatie, tot loonheffing.

Het is van cruciaal belang om de fiscale implicaties van de STAK-structuur en de overdracht van certificaten zorgvuldig te analyseren en te documenteren, zeker in het licht van de complexiteit van waardebepaling in de vroege fases van startups en scaleups, die in veel gevallen gewoonweg onmogelijk is.

Conclusie: een mooi en flexibel instrument met aandachtspunten

De STAK kan een waardevol instrument zijn voor de structurering van participaties in startups en scaleups, met als voornaamste voordelen de centralisatie van zeggenschap, bescherming van de missie, facilitering van ESOPs en flexibiliteit bij toekomstige financieringsrondes. Echter, de nadelen, met name de notariële vereiste bij aandeeluitgifte aan de STAK en de indirecte positie van certificaathouders, mogen niet worden onderschat. Daarnaast vereisen de fiscale aspecten, met de nadruk op de fair market value en de belastingheffing bij certificaathouders, nauwgezette aandacht.

De beslissing om een STAK in te zetten dient dan ook een weloverwogen keuze te zijn, gebaseerd op een helder inzicht in de specifieke doelstellingen en een grondige analyse van de juridische en fiscale implicaties. Voor ervaren spelers in het startup- en scaleup-ecosysteem is het essentieel om de nuances van de STAK te begrijpen om de structuur effectief en efficiënt in te zetten.

Wil je nog verder de diepte in over dit onderwerp, neem dan gerust contact met mij op.